Aan joods leven is veel leuks te beleven. Behalve kippensoep op vrijdag en het zingend zegenen van de dag nog voor je iets ontbeten hebt, is er het zogenaamde ‘lernen‘. Hm, het is goed dat er nog een paar woorden ‘Joodenduitsch‘ in leven worden gehouden, en wel hierom: door uit het Duits alleen het werkwoord ‘lernen‘ over te nemen en daarbij het werkwoord ‘lehren‘ overbodig te maken, houden we onszelf bij de les. Bij de studie van torah en talmud speelt de autoriteit van de leraar – als het goed is – geen enkele rol. Het is de gedeelde leergierigheid die ons rond de tafel bijeenbrengt.
Nu is die tafel en de gemeenschap van andere leergierigen mij niet elke dag gegeven, maar ik heb ontdekt dat ik, zonder tot autodidactiek te vervallen, kan ‘lernen‘ wanneer ik maar wil. Het bureau hier voor mij wordt de ‘tisch‘ en – baruch hasjem voor YouTube! – tegenover mij nemen wijzen uit alle windstreken plaats. Ik geniet niet alleen van hun woorden, maar ook en misschien vooral van hun stembuiging en oogopslag. En niet te vergeten van alles wat er rond hun mondhoeken speelt. Ik geniet.
Onlangs genoot ik van Herman van Praag, de hoogleraar psychiatrie wiens religieuze belangstelling het academische niet schuwt, maar omvat en ruim overstijgt. Een interviewster daagde hem uit zijn favoriete bijbeltekst voor te lezen. Dat was deze [minuut 4:00 en volgende]:
1 Van alle in het wild levende dieren die God, de HEER, gemaakt had, was de slang het sluwst. Dit dier vroeg aan de vrouw: ‘Is het waar dat God gezegd heeft dat jullie van geen enkele boom in de tuin mogen eten?’ 2 ‘We mogen de vruchten van alle bomen eten,’ antwoordde de vrouw, 3 ‘behalve die van de boom in het midden van de tuin. God heeft ons verboden van de vruchten van die boom te eten of ze zelfs maar aan te raken; doen we dat toch, dan zullen we sterven.’ 4 ‘Jullie zullen helemaal» niet sterven,’ zei de slang. 5 ‘Integendeel, God weet dat jullie de ogen zullen opengaan zodra je daarvan eet, dat jullie dan als goden zullen zijn en kennis zullen hebben van goed en kwaad.’ 6 De vrouw keek naar de boom. Zijn vruchten zagen er heerlijk» uit, ze waren een lust voor het oog, en ze vond het aanlokkelijk dat de boom haar wijsheid zou schenken. Ze plukte een paar vruchten en at ervan. Ze gaf ook wat aan haar man, die bij haar was, en ook hij at ervan.
Genesis 3:1-6
En dan komt de uitleg, want daar gaat het tenslotte om bij het ‘lernen‘. Heel omzichtig (“het klinkt bijna blasfemisch, maar zo bedoel ik het niet” en “ik stel mij voor, met alle beperktheid die de mens in zich heeft, . . . . “), maar met iets onmiskenbaar triomfantelijks achter zijn wimpers, komt hij ermee voor de draad: de Eeuwige heeft bij zichzelf gedacht, dat Hij geen robots wilde scheppen. Daarom heeft God zijn eerste mensen op de proef gesteld en zij hebben niet gefaald, zoals mij altijd ‘gelehrt‘ is, integendeel, ze zijn geslaagd! Dus mochten ze de wijde wereld in, niet voor straf, maar met het vertrouwen van hun Ouder in de rug.
Op een heel andere manier heb ik genoten van Reb Zalman Schachter-Shalomi, de grondlegger van de Jewish Renewal beweging. Ook hij wordt uitgedaagd door een interviewer: “What is the Purpose of Life?” – “Ah, there are so many answers that can be given . . . .” [minuut 1:40 en volgende] Wie op zoek is naar De Waarheid, kan maar beter meteen doorlopen. Wie nieuwsgierig is naar de zin die hij te geven heeft, wordt beloond, met een inzicht, een uitdaging of een bemoediging. In dit geval was het voor mij een feestje van herkenning: mijn waardering van het leven is er om te uiten en aldus te ‘uploaden‘ naar de Eeuwige. ⌘ S!
Men zou kunnen denken, dat ik toch hoogleraren, rabbijnen of mannen nodig heb om mee te ‘lernen‘, maar dat is niet zo. Ver weg van mijn computerscherm neem ik zo nu en dan plaats aan een ‘tisch‘ vol ‘potluck‘ en geniet van wat er nog meer ter tafel komt. Zo heb ik het welbekende offer van Abraham eens van een heel andere kant leren zien. Het bleef een test, net als die boom van kennis, maar Abraham kwam er bij Shulamith iets minder goed van af dan in de kinderbijbel bij ons thuis. Hoe kan het dat de man die met de Eeuwige durft onderhandelen om Sodom en Gomorrah zich zo schaapachtig gedraagt, wanneer het om zijn eigen kind gaat? God grijpt niet graag in, maar nu moet er een engel aan te pas komen om te verhoeden dat Abraham straks met bloed aan zijn handen en een mond vol tanden bij Sarah in de tent terugkomt. Oei!
Een andere vrouw in wier gezelschap ik mij graag over torah of tehillim buig, bezigt op zo’n moment een uitroep, die klinkt als een ‘broche‘: “Dank je voor je torah!” O ja, denk ik dan: “Niet in de hemelen is het . . . ”
- Joodenduitsch = jiddisch
lernen = samen studeren op torah en talmud
talmud = de orale traditie van het jodendom
tisch = de maaltijd op vrijdagavond in het huis van een rabbijn
baruch hasjem = de Eeuwige zij gezegend
potluck = maaltijd waarbij alle genodigden iets te eten meebrengen
broche = zegenspreuk die men zegt om dankbaarheid of verwondering te uiten
torah = de vijf boeken van Mozes
tehillim = de vijf boeken der Psalmen
Geef een reactie